برای حفظ بافت قدیم بوشهر باید بین دستگاههای
تصمیم گیرنده همکاری و هماهنگی کامل برقرار شود.
جناب آقای مهندس فرزین این روزها درباره بافت
قدیم در بوشهر و لزوم توجه بیشتر برای حفظ آن سخنان و مقالاتی منتشر شده و بار
دیگر این امر مورد توجه قرار گرفته است . لطفاً بفرمایید بافت قدیم به کدام بخش از
شهر گفته می شود؟
بطور کلی، آن بخش از شهرهای ایران را که تا عهد
قاجار شکل گرفته اند می توانیم بافت قدیم بنامیم. در واقع منظور زمانی است که هنوز
تغییرات و تحولات تکان دهنده و دگرگون کننده دوران پهلوی اول شروع نشده است.این
بخش بافت قدیم یا در واقع مهمان بخش درونی شهر است. آنچه را که به شهر در دوران
تحولات و تغییرات اشاره شده اضافه می شود، بافت میانی شهر می نامیم. بخش میانی در
حاشیه بافت قدیم نه به کندی با فت قدیم و نه با سرعت دوران بساز و بفروش بعد، شکل
گرفته است. لذا بخش میانی محکم و در بسیاری از موارد مانند بخش درونی واجد ارزش
است.
مشکل یا مسئله کالبدی بافت قدیم چیست؟
باید بدانیم که بافت قدیم تنها یک مسئله کالبدی
نیست، بلکه مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را نیز در بر می گیرد. اگر ما صرفاً
به جنبه کالبدی مسئله بافت قدیم نگاه کنیم مرتکب خطا شده ایم خصلت اساسی کالبدی
بافت قدیم شکل گیری هماهنگ ، تداوم پیوسته، یکپارچه و عاشقانه در طول تاریخ است.
درست نقطه مقابل آن چیزی که امروز با آن روبرو هستیم. در زمان شکل گیری بافت قدیم
حساب و کتابی در میان بوده، اسلوب وجود داشته، معمار دارای احترام بوده، سلیقه های
متفاوتی در میان نبوده، بافت قدیم معمارش ایرانی و با فرهنگ بومی بوده است.
ولی بافت قدیم در حال حاضر چه وضعی دارد؟ فرسوده
شده و سکونتگاه مردم فرودست شهری است. برعکس بخشهای تاریخی بسیاری از شهرهای قدیمی
اروپا که سطح زندگی در آن بالاست، در ایران، به ویژه بعد از جنگ تحمیلی افرادی که
بضاعت مالی کافی نداشتند، بسیاری در درون بافت قدیم ساکن شدند مورد دیگر مانند
حضور افغانیها در درون بافت قدیم لذا بافت قدیم رها شده است. من فکر نمی کنم که
مردم بافت قدیم به ما امیدی داشته باشند. ساکنین بافت قدیم این امید را که زمانی
بتوان محیط زندگی شان را بهبود بخشید، از دست داده اند. بدون تعارف ما دستگاه های
اجرایی دچار سرگردانی هستیم. چقدر و تا کی باید از بناها و طارسه ها و طاقها عکس
گرفت. باید کاری کرد. من دلم می خواست این گفتگو در دل یکی از فضاهای محلات بافت
قدیم صورت می گرفت که قبل از گفتگو از نزدیک بافت را می دیدیم.
در صحبتهایتان به این مسئله اشاره داشتید که بافت
قدیم رها شده است، شما چه عللی برای آن متصورید؟
به نظر من چهار عامل اساسی در این امر دخیلند، که
منحصراً عرض می کنم،
یکی از علل اساس رها شدن بافت قدیم شهرهای ایران
عدم کارائی کالبدی بافت در برابر شکل زندگی امروز است، کوچه ها خیلی تنگ است.
وسیله ای به نام ماشین بر پیکره بافت قدیمی ما یکباره تحمیل شده، در حالیکه شهر منچستر
در انگلستان برای مثال تقریباً بااندازه ماشین تغییر تدریجی و منطقی پیدا کرده
است. خانه های قدیمی با اطاقهای متعدد برای سکونت خانواده هسته ای و کوچک امروزی
مناسب نیست، ترکیب خانواده های قدیم بهم خورده و فضاهای زندگی خانه های قدیمی
امروز متناسب با نیازهای خانواده های امروزی نیست .
در کنار این علت رها شدن بافت قدیمی ما یعنی
تصمیم گیرندگان دستگاه های اجرایی، دانشگاهیان، نیز با مشکل تاخیر در پرداختن به
مسئله موجه هستیم و برخورد توصیفی نسبت به کالبد از طرفی و نگاه صرفاً اقتصادی
نسبت به مسئله ساکنین از طرف دیگر از جمله مواردی بوده که ما شهر سازان و معماران
درگیر آن بوده ایم. چیزهایی که دیگر نباید تکرار شود، به اندازه کافی از قافله عقب
هستیم. بطور مشخص طراحان ما باید بتوانند بگویند که برای مثال در بوشهر یک خانه یا
یک محله چگونه ساخته شود با توجه به تمام جوانب موثر. این امر مستلزم بحثهای
طولانی و جلسه ای نیست. تکلیف روشن است، ارائه نقشه های خوانا و قابل اجرا بر اساس
آنچه که می دانیم و اگر در دانستن غفلت ورزیده ایم امر دیگری است. جنبه دومی که به
نظر بنده موجب رها شدن بافت قدیم شده ، انهدام ساخت اقتصادی گذشته آن است. تولیدات
دستی در بافت قدیم یا بکلی از بین رفته یا بشدت رو به ضعف نهاده است.
مورد سوم جنبه فرهنگی مسئله است. فضاهای شهری در
بخش قدیمی تحرک گذشته خود ر از دست داده اند. آن صفها، شادیها، شور و شعفهای نیمه
شعبان، سیزده رجبها به قوت گذشته باقی نمانده است. عروسی در خانه های قدیم نصف شب
و هفت روز طول می شکید، کاری که امروز با دو سه ساعتی در یک سالن غذاخوری سر و ته
اش را هم می آوریم . نه تنها فضاهای شهری و معماری گذشته بلکه متون قدیمی نیز حال
و هوای دیگری دارد و نخبگان عصر ما حداکثر می توانند این متون را درست تصحیح کنند
و توضیح دهند درک و شرح مسجد جامع کبیر یزد بافت مجتمع زیستی سیراف اگر به دقت
دنبال شود، سالها عمر می طلبد. ما درادبیات و عرفان، در فهم گذشته، جلوتریم، و در
شهرسازی و معماری نه.
مسئله چهارم فرسودگی بافت قدیم است که کمک به
متروک شدن آن کرده و این خود معلول چند عامل از جمله مصالح بکار رفته در بافت قدیم
شهرهای ماست. در مقابل آیینه سنگی و مصالح بادوام شهرهای قرون وسطی در اروپا،
بافتهای ما مصالحش ضعیفتر است. هر چند عمارت ملک یا عمارت حاج رئیس در بوشهر هنوز
پابرجاست اما بکلی فرسوده شده است. هزینه مرمت خانه های قدیمی مشکل دیگری است.
مشکلاتی از این قبیل باعث شده که بخش خصوصی از سرمایه گذاری در بافت قدیم شانه
خالی کند. دولت نیز به علت گستردگی بافتهای قدیمی از عهده صرف هزینه زیاد بر نمی
آید. اما به هر حال نخستین گام بر دوش دولت قرار می گیرد. و این گام ایجاد باور در
ساکنین است که می توان از عهده حل مسئله بخش قدیمی برآید.
حال این سوال پیش می آیدد که چه باید کرد؟
همگی ما تا به حال ساکنین بخش قدیمی را از نوسازی
بر حذر داشته ایم.
مقررات همواره این بوده که چنین و چنان نکن، اما
هیچگاه به ساکنین بافت قدیم نگفته ایم که چه باید کرد. بنده فکر می کنم برای اینکه
«چه باید کرد؟» معنی پیدا کند باید بین دستگاه هایی تصمیم گیرنده و در درجه اول
سازمان میراث فرهنگی که حفظ و نگهداری آثار و بعد ارزش معماری در شهر را به عهده
دارد و وزارت مسکن و شهرسازی که نقشه جامع و تفضیلی شهر شامل بخش قدیم را تهیه می
کندو شهرداری که عملاً با مشکلات کالبدی
بخش قدیمی روبرو هستند همکاری و هماهنگی کامل برقرار شود. مسئله شهری و ارزش
فرهنگی بافت قدیم اگر برای مجموعه شهرداری روشن باشد، می تواند بخشی از بودجه شهری
را داخل بافت قدیم صرف کند و اگر نباشد همه صرف بخش بیرونی و حاشیه شهر خواهد شد.
چیزی که بیشتر اتفاق افتاده است.
منبع: روزنامه نسیم جنوب
متون: فرشاد فرزین
تهیه کننده: روابط عمومی شهرداری بوشهر
تاریخ: 21/10/1382